In Italië ontstond al in de veertiende eeuw een hernieuwde interesse in de kunst en cultuur van de oude Griekse en Romeinse beschaving. Daar lagen de ruïnes van deze voorbije samenleving nog voor het oprapen. De ordelijkheid en symmetrie van deze klassieke architectuur, het vrije denken van de Griekse en Romeinse schrijvers en filosofen, en de grote waardering voor de natuur sprak laatmiddeleeuwse intellectuelen erg aan. Dit als reactie op de allesbeheersende christelijke kerk, waar geen ruimte was voor andersdenkenden en vrije geesten. Deze tegenbeweging werd aangeduid met de term renaissance, wat letterlijk wedergeboorte betekent en waarmee het opnieuw ‘geboren’ worden van de mens als individu bedoeld wordt.

In de renaissancistische architectuur kwam de nadruk te liggen op harmonische verhoudingen en kwamen frontons (driehoekige bekroning van een tempel) en zuilen weer in zwang. Daarnaast werd, in tegenstelling tot de gotische verticaliteit, de horizontale richting van de architectuur geaccentueerd.

De renaissance bereikte Nederland ook, maar kende een heel eigen ontwikkeling en architectonische vormentaal. Zo rond 1530 verschenen de eerste gebouwen met renaissancistische elementen; pilasters (platte zuilen tegen een muur), medaillons (decoratieve, gebeeldhouwde cirkels), kordons (horizontale natuurstenen banden) en rondboognissen sierden kastelen, stadhuizen en woonhuizen.

De renaissancevormen werden vooral toegepast als decoratie op bakstenen gevels. Als bekroning kregen deze gevels een zogeheten topgevel in de vorm van een trap- of schoudergevel, omlijst met sierlijke natuur- of zandstenen randen. Een belangrijke bijdrage aan de verspreiding van de renaissance stijl vormde het voorbeeldboek van Hans Vredeman de Vries, waar in beeld en woord werd uitgelegd hoe deze toe te passen.