De zeventiende eeuw was een welvarende en rijke periode voor Nederland. Al in 1581 waren de Nederlandse gewesten samengevoegd tot de ‘Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden’. De macht lag in handen van stadhouders, die gecontroleerd werden door de Staten-Generaal (volksvertegenwoordiging). Een machtige stadhouder was Prins Maurits (1584-1625), die een bijna koninklijke status genoot. Een representatieve architectuur voor de vorstelijke woonhuizen en paleizen van het stadhouderlijk hof werd gevonden in een sobere en zeer ordelijke vormentaal, gebaseerd op de gebouwen en tempels uit de klassieke oudheid (oude Griekse en Romeinse beschaving).

Exemplarische gebouwen in Nederland zijn het Mauritshuis in Den Haag (1633-1637) en het Paleis op de Dam in Amsterdam (1648-1655). De harmonieuze en rationele stijl werd al snel nagevolgd door rijke kooplieden, burgerregenten en de hervormde kerk. Naast voorname gebouwen werden ook vele armenhuizen, vaak rondom binnentuinen, in deze stijl opgetrokken.

De stijlbenaming classicisme sloeg op de zuivere toepassing van elementen uit de ‘klassieke’ bouwkunst. In de renaissance hadden de Nederlandse bouwmeesters al kennis gemaakt met deze vormelementen, maar pasten deze toen op een heel eigen en overwegend decoratieve manier toe (zie Renaissance). Rond 1620 ontstond de tendens deze op een ‘juiste’ en volledige manier te gebruiken, gebaseerd op mathematische verhoudingen, met een symmetrische plattegrond, een fronton (oorspronkelijk de driehoekige bekroning van een tempel), kolossale pilasters (platte zuilen tegen een muur) en festoenen (slingervormige versiering).

In Groningen manifesteerde het classicisme zich in verschillende gebouwen. Een mooi voorbeeld van een classicistische kerk met een zuiver symmetrische plattegrond is de Nieuwe Kerk. Een typisch classicistische gevel van een woonhuis kan men vinden op nummer 39 van de Oude Ebbingestraat. Hier sieren grote ramen met ruitjes, natuurstenen daklijsten, een fronton als afsluiting van de topgevel en festoenen het herenhuis. (Voor het Groninger Stadhuis zie Neoclassicisme.)