Hervormde Kerk + toren – Borgweg 6, Zeerijp
De 13de eeuwse Jacobuskerk is een van de meest complete en indrukwekkende kerken in Groningen gebouwd in de stijl van de romanogotiek, ook wel laatromaans genoemd. Bij de kerk staat een vrijstaande toren uit het begin van de 16de eeuw. Zowel kerk als toren zijn een rijksmonument.
De huidige Jacobuskerk is niet het eerste godshuis dat hier verrees. Bij archeologisch onderzoek vond men de resten van een tufstenen kapel uit de eerste helft van de 11de eeuw. De bouw van de kruiskerk begon eind 13de eeuw en was omstreeks 1350 voltooid. De vrijstaande toren is van later datum, mogelijk begin 16de eeuw. Kenmerkend voor de romanogotiek zijn de hoge opgaande lijnen, spitsbogige vensters maar ook ronde ramen en het decoratief gebruik van baksteen, vooral in de topgevels. Die bestaan uit siermetselwerk.
In het interieur maken de rode hoog oprijzende muren en gewelven een diepe indruk. Ook het interieur wordt op het eerste gezicht bepaald door baksteen, maar schijn bedriegt: de muren zijn rood geverfd, met een witte schijnvoeg. Een deel van de gewelven is eveneens voorzien van een baksteenimitatie. De rode kleurstelling in de kerk is typisch voor de tijd tussen 1250 en 1350. Tientallen kerken hadden deze rode uitmonstering, maar werden in de loop van de eeuwen van andere, vaak figuratieve schilderingen voorzien. In Zeerijp heeft men bij de restauratie deze muurbehandeling hersteld, ook omdat uit latere periodes weinig schilderingen bewaard waren gebleven. Deze kleurbehandeling kwam destijds voort uit de waardering van de rode kleur van de bakstenen, die men binnen ook wenste, echter zonder de mankementen die onvermijdelijk optraden bij het primitieve bakproces: te zwartgeblakerde en te bleek gebleven stenen. Ook wist men dat schoon metselwerk de akoestiek benadeelt, waarom de muren werden bepleisterd, rood geverfd en van witte schijnvoegen voorzien. Dat laatste omdat men trots was op de metseltechniek die inmiddels hoog ontwikkeld was.
Opvallend zijn de schilderingen rondom de toegangsportalen die doen denken aan de decoratieve stijl van Moors Spanje. Ze benadrukken de band met de patroon - heilige Sint Jacobus, die begraven ligt in Santiago de Compostella en wiens graf een populair bedevaartsoord was en is.
Het orgel is gebouwd in 1651 door Theodorus Faber. Er werd door orgelbouwers van naam aan gewerkt zoals Schnitger in 1695, Amoor in 1726 en Freijtag in 1843. In de 19de eeuw werd het orgel omgebouwd door Doornbos en in 1933 werd het orgel vernieuwd door Spiering. In de jaren 1977-1979 is het orgel door Edskes en Blank gereconstrueerd naar de situatie van 1651. Het orgel heeft 2 klavieren en een zelfstandig pedaal met 19 stemmen, verdeeld over hoofdwerk 9, rugwerk 7 en pedaal 3 stemmen. Bijzonder aan het orgel zijn de zogenaamde omlopende sterren, ze zijn te zien in het front van het orgel links- en rechts boven het ovale schild. Ook bijzonder is het register Nachtegall, een imitatie van een fluitende vogel.
Andere, zeer bijzondere elementen in het interieur: in het koor hangen elf rouwborden met kleurige wapens en ornamenten in een zwarte omlijstingen, die herinneren aan de bewoners van borgen in en rond Zeerijp. Het predikantenbord, het fraaie meubilair van de hand van Johannes Elderman, een kansel uit 1646 en twee herenbanken. De bijna 40 grafzerken, waarvan de oudste uit 1554 stamt, zijn bij de restauratie in het koor gelegd. De kosters en organisten liggen echter onder het orgel.
Bij de kerk staan twee hardstenen hekpalen, wellicht afkomstig van de afgebroken borg Haykema. Het ijzeren hek werd aan het einde van de 18de eeuw gemaakt door de Groninger meestersmid H. Raammaker.