Klokkentoren, W.J. Dethmersweg, Toornwerd


Tegenover borgterrein Ewsum te Middelstum ligt Toornwerd. Vroeger een kerkdorpje, nu nog een gehucht. De wierde waar Toornwerd op lag is in het begin van de 19de eeuw afgegraven. Al in de 14de eeuw had Toornwerd een eigen kerk met pastorie. Het kerkje bleek in de loop van de tijd te klein, raakte in ongebruik en wat er van overbleef werd uiteindelijk in het begin van de 19de eeuw afgebroken.

Brand vernielde de oorspronkelijke toren. Het kerkhof is in stand gebleven. Om bij begrafenissen en op bepaalde uren de klok te kunnen luiden werd in 1894 de huidige vrijstaande toren midden op de wierde gebouwd, onder leiding van architect E. de Jonge. In de toren werd de oude klok (1622) uit de vorige toren werd opgehangen.

De drie bouwlagen hoge klokkentoren is opgetrokken in een roodbruine baksteen op een uitspringend trasraam van roodbruine klinkers. De zich naar boven toe verjongende toren, die wordt gemarkeerd door hol geprofileerde bakstenen cordonlijsten, heeft op de hoeken gemetselde pilasters bekroond met een betonnen vaas (oorspronkelijk van hout). De toren wordt afgesloten door een ingesnoerde torenspits met leien in maasdekking, vergulde haan en betonnen kroonlijst (oorspronkelijk hout). In de vier zijvlakken een kleine houten dakkapel met vensteropening met luik onder een zadeldakje met houten ornament. De vier gevels zijn gedecoreerd met rechthoekige vlakken met siermetselwerk en worden van boven naar beneden geleed door een rondboogvormig galmgat met houten roosters, een rondboogvenster met gietijzeren roedeverdeling en een blind venster onder een halfrond bovenlicht met gietijzeren roedeverdeling. De noordoostzijde heeft echter geen blind venster maar dubbele houten paneeldeuren met halfrond bovenlicht met gietijzeren roedeverdeling, omlijst door verspringende, geprofileerde rollagen. Erboven een gevelsteen met de tekst: "gebouwd in den jare 1894, B.P. Goldhoorn, J.C. Duursema, W.M. Wolthuis, kerkvoogden, E. de Jonge, architect." In het interieur is onder meer van belang de klok van F. Simon uit 1622.

Het kerkhof en de toren van Toornwerd werden in maart 2014 overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). In 2005 zijn de toegangstrap en het hekwerk op het kerkhof gerestaureerd. De werkzaamheden werden uitgevoerd in het kader van Kerken in het Groen, een samenwerkingsverband van Stichting Oude Groninger Kerken en Landschapsbeheer Groningen. Doelstelling van dit project is het landschappelijk en cultuurhistorisch herstel van kerkterreinen in de provincie Groningen. De herstelwerkzaamheden zijn uitgevoerd door Landschapsbeheer Groningen en mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van de provincie Groningen, het NAM leefbaarheidsfonds en de eigenaar van het terrein, de Stichting Oude Groninger Kerken.


De klokkentoren is van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde: als voorbeeld van een klokkentoren uit het einde van de 19de eeuw, vanwege de sobere, maar verzorgde eclectische vormgeving, vanwege de klok uit 1622, vanwege de redelijk hoge mate van gaafheid en vanwege de opvallende ligging boven op de restanten van een afgegraven wierde.


Architect: E. de Jonge