Pastorie – Dorpsstraat 31, Oosterwijtwerd
De pastorie is een typisch voorbeeld van een 19de eeuwse ruim bemeten dorpspastorie. De pastorie is gelegen aan de doorgaande weg van Oosterwijtwerd naast de Hervormde kerk op een ruime kavel. In de tuin zijn nog restanten aanwezig van een landschappelijke aanleg. Rechts ligt een bergje, waarop de basementen van een tuinhuisje, en een boomgaard. Aan de voorzijde staan vier kastanjebomen, aan de zijkant staat een goudes en aan de achterzijde staan een rode beuk en een treures. Rond 1970 verloor de pastorie haar functie en werd een woonhuis. De pastorie is een rijksmonument.
De pastorie is gebouwd in 1896 op de plek van een oude weem in een Ambachtelijk-Traditionele stijl met Neoclassicistische elementen. Het pand bestaat uit een dwarshuis en een achterhuis. Het één bouwlaag hoge, deels onderkelderde dwarshuis op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in rode baksteen op een donker bakstenen trasraam en wordt gedekt door een samengestelde kap waarop zwart geglazuurde Hollandse pannen, twee gemetselde schoorstenen met houten kap en een houten kroonlijst. De gevels worden geleed door getoogde zesruits vensters onder strek.
De entree bevindt zich centraal in de voorgevel (oostzijde) en bestaat uit twee houten paneeldeuren waarin niet-originele gietijzeren panelen (originele gietijzeren versierselen nog aanwezig) en getoogd bovenlicht omlijst door gepleisterde pilasters met blokmotieven. Voor de deur een twee treden hoge stoep van donkere baksteen en zwart/witte tegelvloer. Boven de entree is de gevel doorgetrokken en wordt beëindigd door een houten fronton en omlijst door gepleisterde pilasters met blokmotieven. Het houten balkon wordt ondersteund door decoratieve consoles. Aan weerszijden van de entree twee zesruits vensters. Aan de zuidzijde vier zesruits vensters. In de achtergevel (westzijde) rechts een zesruits venster en een niet-origineel dakraam; aan deze zijde is het achterhuis aangebouwd. Aan de noordzijde twee zesruits vensters en een tweedelig kelderraam onder rollaag.
Het achterhuis op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in rode baksteen en wordt gedekt door een schilddak waarop zwarte Friese golfpannen, een gemetselde schoorsteen. Verder muurankers, een goot op houten klossen en een houten makelaar. De gevels worden geleed door zesruits vensters onder een strek en halfronde vensters met ijzeren roedenverdeling onder rollaag. Aan de zuidzijde twee zesruits vensters. In de achtergevel (westzijde) drie halfronde vensters en een opgeklampte houten deur met bovenlicht waarvoor een gemetselde stoep. Aan de noordzijde drie zesruits vensters, een klein staand venster onder rollaag en een houten paneeldeur met bovenlicht onder strek waarvoor een gemetselde stoep.
In het interieur zijn onder meer van belang de houten paneeldeuren met omlijsting, in de woonkamer de houten suitedeuren met omlijsting en de houten lambrisering, in de hal de houten trap, de tochtdeuren waarin glas en de nis met boog naar de opkamer.
De pastorie is van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: als voorbeeld van een traditionele pastorie uit 1896 in de provincie Groningen, vanwege de sobere vormgeving en detaillering, vanwege de hoge mate van gaafheid van exterieur en delen van het interieur en vanwege de beeldbepalende ligging naast de NH-kerk aan de doorgaande weg van Oosterwijtwerd