Hervormde Kerk, Dorpsstraat 29, Oosterwijtwerd
Samen met de kerken van Marsum en Eenum behoort de Mariakerk van Oosterwijtwerd tot de oudste bakstenen kerken in dit deel van de provincie Groningen. De kerk heeft de naam van Maria gekregen, omdat zij de oorspronkelijke beschermheilige van de parochie was. De kerk is een rijksmonument.
Het romaanse bouwwerk staat op de dorpswierde centraal in het dorp. Het is een eenvoudige, maar mooie zaalkerk met een inspringende halfronde koorsluiting uit de 1237, waarvan de muren licht taps toelopen. Aan de noordzijde van de kerk zijn de halfronde gesloten romaanse vensters nog aanwezig. Diverse sporen van muuropeningen en verzakkingen geven een levendig beeld aan het metselwerk.
Ooit stond de vrijstaande klokkentoren naast de kerk, maar deze is in 1664 ingestort. Dit gebeurde tijdens het luiden ter gelegenheid van het overlijden van stadhouder Ernst Casimir. Voor de toren kwam een bescheiden dakruiter in de plaats. Bovenop de dakruiter staat een windvaan met het wapen van de familie Ripperda die de heerlijke rechten van Oosterwijtwerd bezat. Het wapen is ook te vinden op de steen boven de ingang, de rouwborden, de zilveren avondmaalsbeker uit 1667, de bel aan de collectezak en de herenbank. De familie Ripperda woonde op het Huis te Oosterwijtwerd dat werd afgebroken in 1745.
In het koor bevindt zich een zandstenen grafteken voor Gijsbert Herman Ripperda uit 1695 met wapen, oorlogs- en doodssymboliek. In de koorruimte verder een serie rouwborden met teksten: `De welgebooren Heer Carol Victor Ripperda, soone vant huis en heerlyckheyt Oosterwytwert cum anexen. Aetatis suae 14. OBIIT den 16 maey 1686´. Onder de vloer ligt de grafkelder van de Ripperda´s. In de kerk staan een preekstoel met gesneden kuip en klankbord uit 1666, een kapstokbord en een eenvoudige Avondmaalstafel. De overhuifde herenbank heeft een gesneden bekroning.
Het orgel van de kerk heeft in zijn lange geschiedenis vele wijzigingen en verbouwingen meegemaakt. Het werd in 1741 vervaardigd door de befaamde orgelbouwer Christian Müller. Het was toen een kabinetorgel, dat in 1845 door Herman Eberhard Freytag in de kerk van Oosterwijtwerd werd geplaatst. Jan Doornbos (bijgenaamd 'Jan Avontuur') breidde het in 1895 uit tot kerkorgel. De orgelkas werd gemaakt door Jan Proper. Door lekkage in de kerk raakte het instrument in 1950 beschadigd. Het werd door Mense Ruiter hersteld. Een laatste opknapbeurt kwam gereed in 1996 door Albert Hendrik de Graaf.
Ook rond de kerk zijn interessante graven te vinden: het graf van predikant Bernardus Johannes Broese (1823-1892).
De kerk is sinds 1979 eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. Het exterieur werd gerestaureerd in 1985 en 1992, het interieur in 2015.