Gereformeerde kerk, Burchtstraat 23

Deze Gereformeerde kerk met toren en aangebouwde pastorie op de wierde in het centrum van Middelstum, is in 1869 gebouwd door aannemer J. Jaarsma naar een ontwerp van architect A. Schotanus uit Zuidhorn. In 1923-1924 is de kerk uitgebreid met een dwarsarm met galerij naar ontwerp van P. en J. Tilbusscher. In 1934-35 werden nieuwe glas-in-lood vensters in de kerk geplaatst, geschonken door de familie Venhuizen. Tevens werden de galerijen steiler gemaakt door R. Werkman. In 1935 werd aan de rechterzijde een nieuwe stookkelder aangebouwd, ontworpen door gemeente-architect S. Veenstra. In 1992 kreeg de kerk een nieuwe preekstoel (naar oud model) en verdween een deel van de banken. De kerk (met uitzondering van de pastorie en de naoorlogse aanbouw) werd in 2001 aangewezen als rijksmonument.
De monumentale zaalkerk met T-vormige plattegrond is gebouwd in een Eclectische trant. De kerk is opgetrokken in bruine baksteen op een gepleisterd trasraam en wordt gedekt door een samengestelde kap waarop zwarte geglazuurde Hollandse pannen. Aan de noordzijde een hoge gemetselde schoorsteen, een dakkapel op de nok van de vleugel (1923-24). De gevels worden geleed door bakstenen pilasters en halfronde vensters onder rollaag en getoogde vensters onder strek waarin gekleurd glas-in-lood en ijzeren roedeverdeling. Aan de zuid-, west- en noordzijde een gepleisterde gevelband ter hoogte van de onderdorpel van de vensters.
De entree bevindt zich in de voorgevel (oostzijde) in het middenrisaliet, omlijst met gemetselde pilasters. De entree bestaat uit twee houten paneeldeuren met halfrond bovenlicht waarin decoratieve roedeverdeling en afbeeldingen van gekleurd glas-in-lood (alpha, hoop geloof en liefde en omega). De entree heeft een decoratieve gepleisterde omlijsting en voor de deur een twee treden hoge hardstenen stoep. Boven de entree een gevelsteen met aan weerszijden een gepleisterd vlak, waarin gegraveerd `Eerste steen gelegd door Ds L. Nederhoed 1869' en de namen van de ouderlingen en diakenen. Boven de gevelsteen een halfrond venster en een roosvenster met decoratieve ijzeren roedeverdeling. In de top een decoratief opklimmend bakstenen fries en gepleisterde bekroning. Het middenrisaliet wordt bekroond met een vierkante met zink beklede klokkentoren met aan elke zijde een halfrond galmgat; achthoekige ingesnoerde koperen spits beëindigd met een windveer.
In de zijgevels van het risaliet een houten deur onder een halfronde gemetselde boog, waarvoor een twee treden hoge hardstenen stoep. In de geveldelen aan zowel de linker- als de rechterzijde van het risaliet een getoogd (strek) en een halfrond venster onder rollaag. De zuidgevel wordt geleed door acht pilasters waartussen zes halfronde vensters en centraal een nis. Links een houten paneeldeur met getoogd bovenlicht waarin roedeverdeling onder een strek, waarvoor een niet-originele stoep. Aan deze zijde is de niet-beschermde pastorie en nieuwbouw middels een hals aan de kerk vastgebouwd.
In de achtergevel (westzijde) vier keer twee halfronde vensters waartussen een nis, alle onder een bakstenen wenkbrauwboog met verdiepte vlakken onder de vensters op de begane grond. Aan de noordzijde links van de vleugel drie pilasters waartussen twee halfronde vensters. De vleugel uit 1923-24 heeft aan weerszijden een platte aanbouw en een identieke gevelopbouw als het hoofdvolume. In zowel de linker- als rechtergevel van de vleugel een getoogd en twee halfronde vensters. In de aanbouw aan de linkerzijde links een houten paneeldeur met getoogd achtruits bovenlicht waarin glas-in-lood onder strek, waarvoor een hardstenen stoep; voor een getoogd vensters. In de aanbouw aan de rechterzijde voor een houten paneeldeur met getoogd achtruits bovenlicht onder strek. Aan de noordzijde rechts van de vleugel drie pilasters waartussen twee halfronde vensters en rechts een houten paneeldeur met getoogd bovenlicht waarin decoratieve roedenverdeling onder strek. Centraal de platte aanbouw uit 1935 met een identieke gevelopbouw als het hoofdvolume; rechts twee getoogde zesruits vensters; voor een houten deur.
In het interieur zijn onder meer van belang: de houten tongewelven waarin ijzeren roosters en trekstangen, de houten paneeldeuren waarboven een fronton-achtige decoratie en houten omlijsting, de houten vloer, de wanden met houten lambrisering geleed door dubbele pilasters, de houten banken opgesteld in dubbele rijen, de houten galerijen op gietijzeren zuilen met houten balustrade, de houten orgelkas met decoratieve opengewerkte vleugels en bekroond met een luit, twee bokalen en twee musicerende personen, de glas-in-lood vensters waarin diverse Bijbelteksten en teksten van Dr. A. Kuypers en Maarten Luther.
De kerk is nog steeds in gebruik. De plaatselijke PKN-gemeente gebruikt het gebouw, afwisselend met de Hippolytuskerk.
De Gereformeerde kerk is van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: als voorbeeld van een Gereformeerde kerk uit het derde kwart van de negentiende en eerste kwart van de twintigste eeuw in de provincie Groningen, vanwege de bijzondere vormgeving en detaillering, vanwege de vrij hoge mate van gaafheid van zowel exterieur als delen van het interieur, als goed voorbeeld van het oeuvre van architect A. Schotanus en vanwege de beeldbepalende ligging in het centrum van Middelstum

Architect: A. Schotanus