Leermster Stain – t.o. Wierdeweg 3

Een zwerfkei met een koperen naamplaatje ´Leermster stain´. De steen is gehaald uit het Drentse Rolde ter vervanging van de vroegere gerechtssteen.

Het dorp geniet enige provinciale bekendheid vanwege de uitdrukking: Hai is om Leerms kommen (Hij is om Leermens gekomen), dat wil zeggen: hij is om het dorp heen gelopen, met de spottende betekenis: hij weet goed wat er in de wereld te koop is, of hij is door schade en schande wijs geworden. Volgens andere varianten wordt gezegd: hai het oet dob dronken, hai het op dikke stain zeten of ook wel (spottend) hai het in aaskedobbe poest.
De uitdrukking verwijst volgens de overlevering naar de intacte ossengang rond het dorp. De redger (rechter) die aan de beurt was om een jaar lang recht te spreken over de inwoners van het Eesterrecht, gebruikte misschien deze formule. Waarschijnlijk maakte hij eerst een ronde om het dorp, nam vervolgens een slok water uit de dobbe, en legde daarna de eed af bij een grote zwerfkei die naast de kerk lag, de 'Leermster Stain'. Het gezegde heeft dan te maken met de taken van de rechter, die tevens verantwoordelijk was voor het onderhoud van wegen, sloten en waterreservoirs. Oorspronkelijk zal hij een ronde langs de grenzen van hun rechtsgebied hebben gemaakt, zoals dat ook uit Appingedam wordt gemeld.

Tot de rechtstoel van het Eesterrecht, die vermoedelijk was genoemd naar de wierde van Eenumerhoogte oftewel Oostrum behoorden onder andere de omliggende heerden Nittersheerd, Alberdaheerd, Grevingaheerd en Bolsiersema/Schatsborg). Tot de 18e eeuw zouden ook de rechters uit omliggende dorpen zich hier hebben aangemeld voordat ze aan hun taak begonnen. Volgens de auteurs van de Tegenwoordige Staat vond in Leermens oorspronkelijk de 'aanspraak' plaats 'van de meeste regtstoelen in het oostelijke gedeelte van Fivelgo, doch nu alleen van het Eesterregt'.

De oorspronkelijke Leermster Stain verdween waarschijnlijk in 1906 bij het dempen van een dobbe op de plek waar het nieuwe café werd gebouwd. De huidige 'Leermster Stain' bij de kerk is in werkelijkheid een in 1974 geplaatste zwerfsteen uit Rolde. De vonnissen van het gericht werden voltrokken op de gerechtsplaats ten zuiden van het dorp, aan de huidige Gerichtsweg.